झापा । प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ को पछिल्लो चीन भ्रमण नेपालले अपेक्षा गरेअनुरुप सफल हुन सकेको छैन । भ्रमणका क्रममा भएको १२ बुँदे सहमतिबाट नेपाललाई आर्थिक लाभ हुने सम्भावना देखिएन ।
कतिपयले चीनबाट कुनै गल्ती हुन सक्दैन भन्ने विश्वास गर्छन् । कतिपयले चीनलाई देवता बनाएका छन् । जबकी अन्य मित्र राष्ट्रहरू जस्तै चीनको समीक्षा पनि समय-समयमा राम्रो र बेफाइदामा आधारित हुनुपर्छ । उत्तरी छिमेकीले नेपाललाई जीवनको आवश्यकता मात्रै सुम्पेको छ ।
चीन भ्रमणका क्रममा प्रधानमन्त्री प्रचण्डले नेपालमा ठूला पूर्वाधार निर्माणमा चिनियाँ सहयोगका लागि आग्रह गरेका थिए । द्विपक्षीय वार्तामा प्रधानमन्त्रीले नेपाल चीनसँग सडक, हवाई सम्पर्क, ऊर्जा, पर्यटनलगायतका क्षेत्रमा सहकार्य गर्न चाहेको बताए ।
उनले नेपालमा कृषिमा आधारित उद्योग र औद्योगिक पार्क स्थापनाका लागि चीनबाट सहयोगको अपेक्षा गरे । नेपालका तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको चीन भ्रमण र चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङको नेपाल भ्रमणका क्रममा पनि विभिन्न विषयमा सहमति र समझदारी भएको थियो । तर, तीमध्ये अधिकांश अझै उस्तै छन् ।
प्रधानमन्त्री प्रचण्डको चीन भ्रमणका क्रममा विभिन्न १२ बुँदे सहमति भएको थियो । सहमति भएका बुँदामध्ये हिल्सा-सिमकोट सडक आयोजना र नेपाल-चीन पावर ग्रिड इन्टरकनेक्सन परियोजना (चिलिमे-केरुङ) सम्झौतालाई महत्वपूणर् मानिएको छ । तर, चीनलाई नेपालको बिजुली चाहिँदैन । फेरि माथि उल्लेखित निर्माण कार्य पनि चीनको ऋणमा हुनेछ ।
पोखरा विमानस्थल जस्तै बिआरआईबाट ऋण लिएर बनेको चीनले फेरि दाबी गर्यो भने के गर्ने ? प्राचीन ग्रन्थहरूको प्रकाशन र प्रकाशन सम्बन्धी सम्झौता (ग्लोबल सिभिलाइजेशन इनिसिएटिभ) को अंश होइन भन्ने प्रश्न उठ्नु असामान्य होइन । राष्ट्रिय योजना आयोग र चीनको राष्ट्रिय विकास तथा सुधार आयोगबीचको सहकार्य सम्बन्धी सम्झौता कार्यान्वयन पछि मात्रै पुनरावलोकनको विषय हुनेछ ।
दुई देशबीचको द्विपक्षीय व्यापारमा नेपालले भोगिरहेको ठूलो मात्राको व्यापार घाटा घटाउने विषयमा ठोस सहमति हुन सकेको छैन । उत्तरी नाका सञ्चालनमा आएको आठ वर्ष पाँच महिना बितिसक्दा पनि नेपालबाट निकासी नहुँदा स्थानीय तथा व्यवसायीमा निराशा छ । गत भदौ १५ गते तातोपानी क्रसिङ सर्वसाधारणका लागि सञ्चालनमा ल्याइएको थियो । अहिलेसम्म पूणर् रूपमा खुला सिमानामा चिनियाँहरूले आफ्नै सामान मात्र बिक्री गरिरहेका छन् । भोटेकोशी उद्योग वाणिज्य संघको गुनासो छ कि दिनप्रतिदिन आयात बढ्दै गएको र निर्यात शून्य हुँदा यहाँका व्यवसायी हैरान भएका छन् ।
स्थानीय व्यापारीले नेपालबाट कुनै पनि स्थानीय उत्पादन र सामग्री चिनियाँ बजारमा लैजान पाउँदैनन् । चिनियाँ सामान बेच्नका लागि तातोपानी नाका खुला गरिएको हो । सीमावर्ती गाउँमा उत्पादन हुने अर्गानिक साग र कालो फलफूल समेत चिनियाँ बजारमा लैजान पाइँदैन । नेपालमा बनेको चाउचाउको कचौरा खोस्नु त टाढाको कुरा हो । चिनियाँ सामान मात्रै बेच्ने चीनको नीतिले नेपालीलाई फाइदा पुग्दैन । चीनको यो अनौठो व्यवहारले यहाँका सबै व्यवसायीहरु छक्क परेका छन् ।
मितेरी पुलको चिनियाँ बजारबाट घरायसी प्रयोजनका लागि सामान ल्याउन सीमा सुरक्षाकर्मीले घण्टौं रोकेर काम गर्न अप्ठ्यारो पारेको स्थानीयको गुनासो छ । भूकम्प अघि तातोपानीबाट चीनको खासा, सिगात्से र ल्हासा बजारमा करिब दुई सय हस्तकलाका वस्तु, जडिबुटी, चाउचाउलगायत निर्यात हुने गरेको थियो । यहाँका सयौं व्यापारी निर्यातमा निर्भर छन् । तर, चीनले निर्यात बन्द गरेजस्तो देखिएपछि नेपाली व्यापारी समस्यामा परेका छन् ।
निकासी खुलेलगत्तै चीनमा ४३ लाख बराबरको सामग्री आयात भएको थियो । त्यसयता निकासी हुन सकेको छैन । निर्यात लगभग शून्य छ । बरु, चीनले आयातलाई प्राथमिकता दिएको छ । यसअघि दिनमा सात कन्टेनर आउने गरेको थियो, अहिले १० देखि १२ कन्टेनर सामान आउने गरेको छ ।
चेकपोइन्ट खोलिएको दिन बाहेक सामग्री अर्डर शून्य छ । चीनसँगको द्विपक्षीय व्यापारमा पनि चीनले नेपालमा दुई अर्बभन्दा बढीको निर्यात गरेको छ भने नेपालबाट निर्यात शून्य जस्तै छ । चीनसँगको द्विपक्षीय व्यापारमा पनि चीनले नेपालमा दुई अर्बभन्दा बढीको निर्यात गरेको छ । जबकी नेपालबाट चीनमा मात्र दुई अर्ब बराबरको सामान निकासी भएको छ ।
त्यसैगरी प्रधानमन्त्री प्रचण्ड चीन जानुअघि गण्डकी प्रदेशका उद्योगीले पोखरामा भेटेर मुस्ताङको कोरला नाका खोल्न र चिनियाँ सहरबाट पोखरा विमानस्थलसम्म उडान सुरु गर्न माग पत्र बुझाएका थिए । चीन भ्रमणबाट फर्किएपछि प्रचण्डले यी दुवै एजेन्डामा चीन सकारात्मक रहेको प्रतिक्रिया दिएका छन्, तर कहिले खोल्ने हो यकिन छैन ।
त्यसैगरी, चीनको सीमावर्ती क्षेत्रका नेपाली जनता सीमावर्ती चिनियाँ बजारसम्म जान नपाउँदा मानसरोवरको पवित्र जलको पहुँच नहुँदा दैनिक उपभोग्य वस्तुबाट बञ्चित भएका छन् । प्रधानमन्त्रीको चीन भ्रमणका क्रममा चीनले नाका खोल्ने वाचा गरे पनि दुई-चार दिनसम्म नाका खोल्दा फेरि उस्तै अवस्था नआओस् भन्ने चिन्ता सीमा क्षेत्रका जनतामा देखिएको छ ।
