झापा । सूचना तथा सञ्चार प्रविधि (आइसीटी) मानव सभ्यताको बहुआयामिक विकासको अभिन्न अंगलाई चीनले नियन्त्रणमा लिन खोजिरहेको छ । कम्प्युटर क्षेत्रको विकासले मानव जीवनका हरेक क्षेत्रमा प्रभाव पारेकाले चीनले हरेक कोणबाट साइबर हमला गर्ने प्रयत्न गरिरहेको हो । कम्प्युटर र त्यससँग जोडिएको इन्टरनेट लगायतका प्रविधिले श्रम, शिक्षा, सूचना र मनोरञ्जनका क्षेत्र मात्र नभई सामरिक सुरक्षा लगायतका संवेदनशील पक्षमा समेत आइसीटीको भूमिका बढ्दो छ । त्यसैले इन्टरनेटमार्फत विकासोन्मुख देशका कतिपय गोप्य सूचनालाई चीनले कब्जा गरेका घटनाहरु बेलाबेला बाहिर आउने गरेका छन् ।
चीनसँग ‘विश्वभरको डाटा संकलन गर्ने’ क्षमता छ । यसले हाम्रो आधुनिक समाजको वास्तविक महत्वपूणर् डाटासम्म राम्रो पकड पनि बनाएको छ । जुन समयको साथै व्यक्तिगत र राष्ट्रिय सम्प्रभुतालाई कमजोर बनाउने प्रयासमा निहित छ । विश्वमै शक्तिशाली रहेको अमेरिका पनि यसप्रकारकोे डाटा संग्रहसँगै दोहनमा आफु परेको भन्दै दोश्रो पक्ष अर्थात चीनको संलग्नता माथि चिन्ता व्यक्त गर्दै आएको छ ।
विश्वभरि नै स्वतन्त्र, सुरक्षित र खुला इन्टरनेटमा पहुँच सबैको चासोको विषय रहेको छ । मानव अधिकारको सम्मान, रक्षा र प्रबद्र्धनमा इन्टरनेटको भूमिकाबारे पनि सघन बहस भइरहेका छन् । विश्वव्यापी र बहुआयामिक विशेषता भएको इन्टरनेटको भूमिकाबारे नेपालमा बहसको खाँचो छ । हालै नेपालको राजधानी लगायतका केही स्थानहरुका देखिएको साइबर अपराधमा चीनियाँहरुको बढ्दो सहभागिताले राष्ट्रिय सुरक्षामा ठुलो चुनौती थपेको छ । यस क्षेत्रमा देखिएको साइबर अपराधले इन्टरनेटको दुरुपयोगबाट मानव अधिकारको रक्षा र प्रबद्र्धनमा चीनको हस्तक्षेप बढेको गम्भीर र विचारणीय पक्ष हो । यसतर्फ गर्नुपर्ने सुधारको काम नेपाली नीति निर्माता, राजनीतिक दलहरू, कर्मचारीतन्त्र, सूचना प्रविधिका प्राविधिक, निजी क्षेत्र, कानुनका ज्ञाता र नागरिक समाज सबैको साझा दायित्व पनि हो ।
विरोधी मुलुकको विरोधमा राज्यको खास उद्देश्य स्थापित गर्नैको लागि डाटा संकलनमा यस्ता उपकरणहरुको प्रयोग वास्तविक सीमा भन्दा पनि टाढासम्म चीनद्वारा भइरहेका छन् । वास्तवमा, त्यस्ता उपकरणहरू जस्तै भाइरसहरू, विरोधी राष्ट्रहरूको व्यक्ति (वर्ग नार्सिसिस्ट) को नार्सिसिज्मलाई आकार दिन प्रयोग गरिन्छ । नेपालमा स्मार्ट फोनको प्रयोगमा भएको बढोत्तरीसँगै इन्टरनेटको पहुँचमा संख्यात्मक वृद्धि भएको छ ।
अहिले आएर यस्ता उपकरणहरुको प्रयोग गर्ने कुरामा चीन निकै माहिर छ । अन्य मुलुकका आन्तरिक गतिविधिलाई नजिकबाट नियाल्न चीनले ‘साइबर दूत’ प्रयोग गर्ने गरेको छ । यस्ता उपकरणको प्रयोग कानुनी सीमाभन्दा बढी भइरहेका छन् । त्यसभन्दा पनि व्यक्तिगतरुपले शक्तिशाली मुलुकहरुले विरोधी मुलुकका नागरिक (वर्ग नार्सिसिस्ट) लाई आकार दिनको लागि प्रयोग गर्ने क्रम बढदोे छ ।
यो फिल्ड अर्थात मैदानको पुरानो खेलाडी चीन आफ्नो रणनीतिक चिन्तनमा ‘तीन प्रकारको युद्ध’ को धारणा लामो समयदेखि स्थापित छ । यो ‘तीन प्रकारको युद्ध’मा क़ानूनी युद्धका साथै मनोवैज्ञानिक युद्ध र जनमत युद्ध पनि समावेश छ । नेपालमा साइबर सम्बन्धी नियमनका नियमहरू र साइबर सुरक्षा रणनीति तर्जुमा गर्दा मानव अधिकारको पक्षमा पर्याप्त ध्यान नदिएको माथिका नीति तथा कानुनका उदाहरणहरूले पुष्टि गर्दछन् । साइबर सुरक्षा तथा इन्टरनेटको क्षेत्र व्यापक भए पनि विशेषगरी नागरिकको अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र गोपनीयताको हक कुण्ठित नहोस् भन्ने कुरा बढी महत्वपूणर् हुन्छ । तर, चीनले यस्ता विषयमाथि ठाडो उल्लंघन गरिरहेको छ । त्यसैले देशको आन्तरिक मामिलामा चीनले गरेको हस्तक्षेपकारी नीतिलाई बेलैमा नियन्त्रण गर्न आवश्यक छ ।
